نگاهی به پرونده پرفراز‌و‌نشیب حفظ سنگ‌نگاره‌های ثبت‌ملی‌شده شاندیز | زور وکیل و وزیر هم به معدن دیزدر نرسید! + فیلم
نگاهی به پرونده پرفراز‌و‌نشیب حفظ سنگ‌نگاره‌های ثبت‌ملی‌شده شاندیز که هنوز روند رسیدگی به آن در دادگاه ادامه دارد.
به گزارش شهرآرانیوز؛ نتیجه گزارش‌های مکرر روزنامه‌ها از تخریب سنگ‌نگاره‌های دیزدر چه شد؟ فعالیت‌های آسیب‌زای معدن متوقف شد؟ معدن دیزدر تعطیل شد؟ آیا کسانی که سنگ‌نگاره‌ها را تخریب و طبق قانون مرتکب جرم شده بودند به سزای عملشان رسیدند؟
پاسخ همه این پرسش‌ها (پس از نوشتن ده‌ها گزارش در این باره) از سال ۱۳۹۸ تا‌کنون یک «خیر» کش‌دار است. البته این به‌معنای پایان یافتن کار نیست و طبق قانون، پرونده دیزدر کماکان در جریان است و به گفته محمود طغرایی، رئیس اداره ثبت و حریم آثار تاریخی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان، به محض رسیدن به نتیجه، اطلاع‌رسانی می‌شود.
در گزارش پیش رو قصد نبش قبر نداریم، زیرا دیگر سنگ چندانی هم در محدوده دیزدر باقی نمانده است که بر سر آن عزاداری کنیم؛ بلکه می‌خواهیم به بهانه سالروز ثبت ملی سنگ‌نگاره‌های چندهزارساله کمرمقبولا و نقوش صخره‌ای دیزدر در فروردین ۱۳۹۶ راهی این دره باستانی شویم و وضعیت حال را روایت کنیم. البته که روال صفحه تاریخ و هویت را حفظ می‌کنیم و روزگار رفته بر این سنگ‌نگاره‌ها را در چند سال اخیر مرور می‌کنیم.
نمایی از فعالیت معدن سنگ در حریم سنگ نگاره‌هایی که سال ۱۳۹۶ خورشیدی در فهرست آثار ثبت ملی قرار گرفته‌اند؛
محدوده فنس کشی شده‌ای که در عکس دیده می‌شود، محدوده سنگ‌نگاره‌هاست.
همه‌چیز آرام است اما...
در صبح یک روز بهاری راهی معدن سنگ در ارتفاعات شاندیز می‌شویم. همه‌چیز به‌ظاهر آرام است؛ دستگاه‌ها خاموش‌اند و همان‌طور که مدیران میراث فرهنگی گفته‌اند چهارماهی می‌شود که معدن دیزدر فعالیت چندانی ندارد و فنس‌هایی (ولو بحث‌برانگیز) محدوده سنگ‌نگاره‌ها را از محیط کارگاهی معدن جدا کرده است؛ اما تصویری که اکنون پیش روی ماست با آن چیزی که در سال‌های گذشته دیده بودیم زمین تا آسمان فرق دارد.
این تصویر گویای این است که هرچند معدن در ماه‌های اخیر تعطیل بوده، در ماه‌ها و سال‌های گذشته کار برداشت سنگ، پرسرعت ادامه داشته است، چنان‌که هربار برای بازدید راهی محدوده دیزدر می‌شویم، با صحنه جدیدی از کوه خواری در آن مواجه می‌شویم، تاجایی‌که حتی مسیر را گم می‌کنیم. حالا هم دقیقا از زیر فنس، کوه‌ها برداشته و دره‌ای عمیق بین دو سنگی که سال ۱۳۹۸ روی آنها گازوئیل ریخته شده بود، ایجاد شده است.
داستان گازوئیل‌پاشی چه بود و نتیجه‌اش چه شد؟
۶ مهر سال ۱۳۹۸ عده‌ای از دوستداران میراث‌فرهنگی و محیط زیست مشهد، به بهانه روز جهانی گردشگری راهی محوطه باستانی سنگ‌نگاره‌های دیزدر شدند و در حین بازدید متوجه گازوئیل‌پاشی روی دو تکه از سنگ‌نگاره‌های چندهزارساله این محوطه شدند. ازآنجاکه تصاویری از این سنگ‌نگاره‌ها در سال ۱۳۹۶ تهیه شده بود، بلافاصله با مقایسه عکس‌ها بحث آسیب‌رسانی به سنگ‌نگاره‌ها برای خبرنگاران و جمع حاضر مسجل شد. رد تازه‌به‌جا‌مانده از گازوئیل، نشان می‌داد این جنایت به‌تازگی روی داده است. به‌همین‌خاطر مراتب به‌سرعت به اطلاع مسئولان حراست میراث‌فرهنگی رسید و کمی بعد هم مسئولان دادستانی و فرمانداری طرقبه و شاندیز راهی محوطه دیزدر شدند.
معدن برای مدتی پلمب شد، اما دیری نپایید که دوباره فعالیتش را آغاز کرد. معدنکاران حتی بابت چند روزی که تعطیل بودند درخواست دریافت خسارت داشتند. از سال ۱۳۹۸ تا کنون روند پلمب و فک‌پلمب معدن چندباری ادامه داشته است و در این میان حجت‌الاسلام پژمانفر، نماینده مردم مشهد و کلات، و حتی عزت‌ا... ضرغامی، وزیر وقت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، هم از نقوش سنگی دیزدر بازدید کرده‌اند و قول‌های مساعدی برای بهبود اوضاع داده‌اند.
وزیر میراث‌فرهنگی نامه‌ای به شماره ۱۱۰۹۲/ ۱۴۰۲۲۱۰۰ در تاریخ ۱۲ شهریور ۱۴۰۲ به وزیر صنعت و معدن نوشته و با استناد به مواد ۱۹ و ۲۰ معادن و مکاتبات صورت گرفته خواستار صدور لغو عملیات بهره‌برداری شده است. اما بررسی‌های رسانه‌ای حاکی از این است که وزیر صمت هیچ‌گونه ترتیب اثری به نامه وزیر گردشگری نداده است.
حجت‌الاسلام پژمانفر، رئیس کمیسیون اصل ۹۰ مجلس شورای اسلامی، نیز نهم مهر ۱۴۰۳ خورشیدی از موافقت با بازنگری در عرصه و حریم اثر ثبت ملی شده سنگ‌نگاره‌های تاریخی دره دیزدر طرقبه شاندیز خبر داده است. در این نامه آمده است که نخاله‌های عظیم سنگی و برداشت‌های صورت‌گرفته در معدن، در عرصه طبیعی این اثر تاریخی رهاسازی می‌شود که این اقدام موجب بروز آسیب‌های جبران‌ناپذیر به منظر طبیعی این سنگ‌نگاره‌ها شده است.
با‌این‌حال تا‌کنون مشاهدات حاکی از این است که زور وکیل و وزیر به معدن دیزدر نرسیده است؛ هرچند به گفته محمود طغرایی، رئیس اداره ثبت و حریم آثار تاریخی، نامه جدیدی از سوی وزیر جدید میراث فرهنگی تنظیم شده که در حال پیگیری است.
ما اصلا نمی‌دانستیم سنگ‌نگاره چیست!
اما این داستان طرف دیگری هم دارد که تا‌کنون کمتر‌رسانه‌ای به سراغش رفته است. جبرائیلی که خود را نماینده و سرپرست معدن دیزدر معرفی می‌کند، می‌گوید: «زمانی که کارمان را در این محدوده شروع کردیم، نمی‌دانستیم در اینجا سنگ‌نگاره وجود دارد و اصلا نمی‌دانستیم سنگ‌نگاره چیست. نه تابلویی بود، نه کسی چیزی به ما گفته بود. یک روز عده‌ای آمدند و گفتند: اینجا سنگ‌نگاره بوده است که شما خراب کردید. گفتیم: سنگ‌نگاره چیست؟ به ما نشان بدهید ببینیم چه شکلی است! گفتند: یعنی شما نمی‌دانید؟ گفتیم نه!»
او در پاسخ به این سؤال که آیا از گازوئیل در معدن استفاده نمی‌شود، دوباره بر آگاهی نداشتنش درباره سنگ‌نگاره‌ها تأکید می‌کند: «گازوئیل در معدن استفاده می‌شود، اما ما نمی‌دانستیم اصلا سنگ‌نگاره اینجا وجود دارد. به جز این اگر گازوئیلی ریخته شده، پیش از ما بوده است.»
این ادعا در حالی است که آخرین مجوز معدن سال ۱۳۹۳ تمدید شده است و بنا بر تصاویر ثبت‌شده تا سال ۱۳۹۶ سنگ‌نگاره‌ها سالم بوده‌اند. جبرائیلی با اشاره به همین مجوز بهره‌برداری معدن می‌گوید: «عده‌ای می‌گویند اینجا دارند کوه‌ها را چپاول می‌کنند، درحالی‌که ما مجوز بهره‌برداری داریم و کارمان قانونی است.»
جبرائیلی برخلاف صحبت‌های رئیس اداره ثبت و حریم آثار تاریخی مبنی بر تعطیلی چهارماهه معدن دیزدر می‌گوید: «ما برج بهمن دوباره شروع کردیم به کار کردن. یک ماه کار کردیم؛ تعطیلات عید شد. در این میان میراث‌فرهنگی شکایت می‌کرد. طبق مجوز ما می‌توانیم از همه این محدوده بهره‌برداری کنیم، اما بر‌اساس صحبت دادستان از عرصه سنگ‌نگاره‌ها در آن سوی فنس‌کشی گذشتیم و فقط در محدوده این سمت فنس‌کشی کارمان را ادامه می‌دهیم.
با‌این‌حال به بن‌بست خوردیم. باید الان جایی به ما بدهند که کار کنیم. ما این‌همه هزینه کردیم. حاضریم به جای این بخش که واگذار کرده‌ایم از آن سمت کوه‌ها به ما اجازه بهره‌برداری دهند. اما هنوز با این درخواست موافقت نشده است.»
لازم به یادآوری است که یکی از سنگ‌نگاره‌های مخدوش‌شده در این سمت فنس‌کشی و محدوده کارگاهی معدن قرار دارد.
جبرائیلی درباره روند جلسات دادگاه می‌گوید: «با شکایت میراث‌فرهنگی جلسه‌ای در دادگستری تشکیل شد. در نهایت رأی به نفع ما صادر شد. دادگاه گفت برای اینکه کار ما متوقف شود، باید میراث خسارت ما را بدهد. آن موقع میزان خسارت ۲۵۰میلیارد تومان تعیین شد، اما میراث چنین پولی نداشت. دادستان به مسئولان میراث‌فرهنگی گفت شما ۵میلیارد بدهید من اینها را بیرون کنم ولی میراث همین پول را هم نداشت.»
معدن طلا تعطیل شد؛ چرا معدن سنگ تعطیل نشود؟
مهدی گلکار، رئیس انجمن مردم‌نهاد دیدبان طبیعت و میراث کهن طرقبه و شاندیز، می‌گوید: معدن‌کار دیزدر بر اساس داشتن مجوز خواستار دریافت خسارت است، حال آنکه کسی از خسارتی که این معدن به سنگ‌نگاره‌های چندهزارساله وارد کرده است، صحبت نمی‌کند. اگر قرار است برای تعطیلی معدن خسارتی پرداخت شود، بی‌شک آسیب‌رساندن به سنگ‌نگاره‌های باستانی هم باید مشمول خسارت چندصد‌میلیاردی شود.
گلکار ادامه می‌دهد: «صرف داشتن مجوز بهره‌برداری، دلیلی قانونی برای ادامه فعالیت آن نیست. طبق قانون اگر معدنی در حریم شهر یا در حریم ابنیه و آثار تاریخی باشد، حق ادامه فعالیت را ندارد و باید کار را متوقف کند.» این فعال محیط‌زیست ادامه می‌دهد: نقوش سنگی سنگ‌نگاره‌های دیزدر همراه با عرصه و حریم ثبت‌ملی شده و اکنون معدن در عرصه و حریم این سنگ‌نگاره‌ها قرار دارد.
او با اشاره به پایان فعالیت معدن طلای کمرمقبولا می‌گوید: «معدن طلای کمرمقبولا بعد از ثبت ملی سنگ‌نگاره‌های آن محدوده تعطیل شد؛ اما فعالیت معدن سنگ دیزدر با اینکه ارزش آن نسبت به طلا به مراتب کمتر است، هنوز ادامه دارد.»
داستان کش‌دار «دیزدر» تا سال ۱۴۰۷ ادامه می‌یابد؟
مجوز بهره‌برداری از معدن دیزدر سال ۱۳۷۹ صادر و سال ۱۳۹۳ تمدید شده است و تا سال ۱۴۰۷ اجازه بهره برداری دارد. سنگ‌نگاره‌های دیزدر در میانه این مجوز‌ها یعنی سال ۱۳۹۶ با شماره ۳۲۰۱۴ در فهرست آثار ملی ثبت شد. اگر قرار باشد فعالیت معدن متوقف شود، باید اداره میراث‌فرهنگی به معدنکاران خسارت پرداخت کند که رقم پرداختی هم درخورتوجه است و با‌توجه‌به بودجه اندک میراث‌فرهنگی امید چندانی به توانایی این ارگان در تأمین بودجه نمی‌رود. از آن‌سو، اما اگر قرار باشد بهره‌برداری همچنان بر‌اساس مجوز قبلی تا سال ۱۴۰۷ ادامه یابد، دیگر چشم‌انداز و منظری برای ایجاد پارک سنگ‌نگاره‌ها باقی نخواهد ماند.
ماده ۵۵۸ قانون مجازات اسلامی چه می‌گوید؟
هر‌کس به همه یا قسمتی از ابنیه، اماکن، محوطه‌ها و مجموعه‌های فرهنگی تاریخی یا مذهبی که در فهرست آثار ملی ایران به ثبت‌رسیده است، یا تزیینات، ملحقات تأسیسات، اشیا و لوازم و خطوط و نقوش منصوب یا موجود در اماکن مذکور -که مستقلا نیز واجد حیثیت فرهنگی‌تاریخی یا مذهبی باشد- خرابی وارد آورد، علاوه بر جبران خسارات وارده به حبس از یک تا ۱۰ سال محکوم می‌شود.
***
۵ هزار
تعداد کلونی‌های سنگ‌نگاره‌های طرقبه و شاندیز ۵۳ تا ۵ هزار کلونی تخمین زده می‌شود.
۲۳ هزار
تعداد ۲۳هزار قطعه سنگ‌نگاره در طرقبه و شاندیز شناسایی شده است.
۱۲ هزارسال
قدمت این سنگ‌نگاره‌ها از ۱۲هزار سال تا هزار سال تخمین زده می‌شود.
***
درباره پراکندگی سنگ‌نگاره‌ها در کوه‌های بینالود اطلاعات چندان دقیقی وجود ندارد، اما برخی مشاهدات از وجود آن در دره داغستان، کمر مقبولا و روستا‌های درخت‌بید، شلگرد، پرنواز، گورید، کلاته‌زیری، ازغد، ده‌بار، نوچاه، دیزدر، گراخک، ارچنگ، بزوشک، مایان، چشمه‌علی، چشمه‌سرخ، کمر‌سیاه، روستای حصار، ابرده به زشک، رودخانه سربرج، شتری (کاخ بیلدر، کلاته عبدل)، چکل نظر، زوتیشتر، کال خرگوش، مینوش، زوهندل‌آباد، گردنه پاچنار، بلغور دره‌نی، کلاته‌کوهی، حجاری زیارتگاه بالندر و... خبر می‌دهد.
***
نقش بز کوهی بیشترین سنگ‌نگاره مشاهده شده در طرقبه و شاندیز است. بعد از آن نقش انسان‌هایی است که در حالات مختلف حک شده است.
***
سنگ‌نگاره‌های طرقبه و شاندیز قابلیت آن را دارد که به‌عنوان بزرگ‌ترین مجموعه سنگ‌نگاره‌های ایران در فهرست جهانی یونسکو به ثبت برسد.
***
تخریب یا تغییر هویت در سنگ‌نگاره‌ها برابر مواد ۵۵۸ تا ۵۶۹ از کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی، تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده، جرم محسوب می‌شود.
دیدگاه های ارسال شده توسط شما، پس از تائید توسط شهرآرانیوز در سایت منتشر خواهد شد.
نظراتی که حاوی توهین و افترا باشد منتشر نخواهد شد.
